Jak terapia schematu może zmienić Waszą komunikację i uratować związek?

Komunikacja stanowi fundament każdego związku, jednak dla wielu par staje się źródłem frustracji i nieporozumień. Terapia schematu oferuje głębokie i trwałe narzędzia poprawy relacji poprzez pracę z utrwalonymi wzorcami emocjonalnymi i poznawczymi, tzn. sposobami reagowania na sytuacje trudne emocjonalnie, które z założenia miały nas chronić, a niszczą to, na czym nam zależy najbardziej: bliskość. Terapia Schematu dla par pomaga osobom partnerskim zrozumieć własne schematy i tryby oraz ich zapętlające się cykle, które blokują porozumienie. Odkrycie tych cykli i przerwanie ich z zadbaniem jednocześnie o potrzeby swoje i relacyjne prowadzi do bardziej autentycznej i wzmacniającej więź komunikacji.

Czym są schematy i jak wpływają na komunikację?

Schematy to głęboko zakorzenione wzorce emocjonalne i poznawcze, kształtujące się we wczesnym dzieciństwie i adolescencji, które filtrują nasze postrzeganie rzeczywistości. W związku schematy takie jak Porzucenie i niestabilność więzi, Nieufność/Skrzywdzenie, Deprywacja Emocjonalna czy Bezwzględne Standardy mogą znacząco zaburzać komunikację. Przykładowo osoba ze schematem Porzucenia może nadmiernie reagować na drobne nieobecności partnera, podczas gdy ktoś z schematem Bezwzględnych Standardów może krytykować partnera za najdrobniejsze niedociągnięcia.

Badania potwierdzają znaczenie terapii schematu w pracy nad relacjami. W badaniach przeprowadzonych przez Hawke i Provencher (2011) wykazano, że schematy nieadaptacyjne mają znaczący wpływ na satysfakcję z związku oraz zdolność do tworzenia bezpiecznych więzi emocjonalnych. Stąd leczenie ich przekłada się na polepszenie funkcjonowania w relacjach, nie tylko partnerskich.

Cykle trybów

Terapia schematu wprowadza koncepcję trybów – stanów emocjonalnych i zachowań namacalnych dla obserwatora, które aktywują się w odpowiedzi na uruchomienie silnych przeżyć, które nasz mózg interpretuje jako zagrożenie analogiczne do realnego niebezpieczeństwa. Choć wydaje się to czasem trudne do pojęcia, aktywowany schemat wyzwala te same sposoby radzenia sobie, co np. zbliżający się napastnik z nożem w ręku: walkę, ucieczkę lub zamrożenie. W przypadku schematu mają one formę mniej dosłowną, choć intensywność przeżyć często sięga tego samego poziomu. W komunikacji partnerskiej często obserwujemy dynamiczne interakcje między trybami obojga partnerów. Na przykład, gdy jedna osoba wchodzi w tryb Krytyka, druga może zareagować trybem Uległym Poddanym lub Zbuntowanym Dzieckiem, tworząc destrukcyjną spiralę komunikacyjną.

Przykład sytuacji:

Ania zastaje niepostrzątaną kuchnię po powrocie z pracy pomimo, że umawiała się z Adamem, że tego dnia ogarnie ją w międzyczasie (pracuje zdalnie). Mimo, że czuje się nieważna i jest jej przykro (schemat Emocjonalnej Deprywacji), krzyczy do Adama: „Jak zwykle nic nie zrobiłeś leniu, siedzisz tylko i grasz w te swoje głupie gierki”. Gdyby Adam był w takiej sytuacji w trybie Uległego Poddanego, powiedziałby pewnie: „Masz rację, nawaliłem jak zwykle. Jestem beznadziejny”, choć w środku pewnie czułby złość, smutek i/lub poczucie winy i być może uruchomił schemat Defektu. Gdyby był w Zbuntowanym Dziecku, mógłby odpowiedzieć: „No i co z tego. Odczep się ode mnie”. Mógłby również walczyć ostrzej i być w trybie Ataku, mówiąc coś o wiele bardziej dosadnego i przykrego.

Praca terapeutyczna polega na identyfikacji tych trybów i nauczeniu się, jak złagodzić ich wpływ na komunikację, a także nawiązać kontakt z Trybami Zdrowego Dorosłego/Opiekuna, który umożliwia asertywną i jednocześnie pełną empatii wymianę.

Praca terapeutyczna według wskazówek Eckharda Roedigera

Dr Eckhard Roediger, dyrektor Instytutu Terapii Schematu we Frankfurcie, w znaczący sposób przyczynił się do rozwoju zastosowania modelu trybów schematów w pracy z parami. Proponuje on koncepcję, którą możemy określić jako „chemia schematów”, opisującą sposób, w jaki nieświadomie wybieramy partnerów, którzy potwierdzają nasze istniejące schematy. To wyjaśnia, dlaczego wiele par wpada w powtarzające się, destrukcyjne wzorce komunikacyjne – ponieważ każda ze stron nieświadomie aktywuje schematy drugiej osoby.

W trakcie terapii uczymy rozpoznawania momentów, gdy osoby partnerskie wchodzą w destrukcyjne tryby oraz technik wygaszania tych reakcji. Jedną z kluczowych metod jest tzw. ograniczone powtórne rodzicielstwo, gdzie partnerzy uczą się zaspokajać swoje podstawowe potrzeby emocjonalne w zdrowy sposób, zamiast wzajemnie je frustrować za pomocą pracy emocjonalnej na sesjach oraz pomiędzy nimi.

Metaanaliza opublikowana w „Clinical Psychology Review” (2018) wykazała, że terapia schematu jest skuteczną metodą leczenia różnych zaburzeń osobowości, które często leżą u podstaw trudności w relacjach. W kontekście komunikacji partnerskiej badanie przeprowadzone przez Loose, Ludwig i innych (2020) pokazało, że pary uczestniczące w terapii schematu doświadczyły znaczącej poprawy w zakresie satysfakcji z związku, redukcji konfliktów oraz poprawy umiejętności komunikacyjnych.

Co istotne, efekty te utrzymywały się w czasie co sugeruje, że terapia schematu prowadzi do trwałych zmian, a nie tylko chwilowych popraw. Wynika to z faktu, że terapia ta sięga do źródła problemów – głęboko zakorzenionych schematów – zamiast skupiać się wyłącznie na powierzchownych technikach komunikacyjnych.

Praktyczne techniki poprawy komunikacji w terapii schematu

Terapia schematu oferuje konkretne narzędzia poprawy komunikacji w związku. Do najskuteczniejszych należą:

1. Dialog między trybami – partnerzy uczą się prowadzić rozmowę pomiędzy swoimi różnymi trybami, co zwiększa zrozumienie dla swoich reakcji i potrzeb
2. Ćwiczenia z krzesłami – techniki pozwalające na wyrażenie i przepracowanie trudnych emocji związanych z różnymi trybami
3. Dziennik trybów – wspólne prowadzenie dziennika, w którym partnerzy identyfikują aktywowane tryby w sytuacjach konfliktowych
4. Listy schematów – pisanie listów do własnych schematów, co zwiększa świadomość ich wpływu na komunikację
5. Ćwiczenia wyobrażeniowe – wzajemne wspieranie się partnerów w sytuacjach trudnych emocjonalnie, mających źródło w dzieciństwie / nastolęctwie
6. Techniki poznawcze – reinterpretacja zachowania partnera przez pryzmat jego schematów, zamiast personalnej krytyki

Podsumowanie

Terapia schematu oferuje kompleksowe podejście do poprawy komunikacji w związku, sięgając do głęboko zakorzenionych wzorców, które kształtują nasze reakcje i interpretacje. Poprzez identyfikację schematów i pracę z trybami, partnerzy mogą przekształcić destrukcyjne wzorce w konstruktywny dialog, budując bardziej satysfakcjonującą i opartą na bliskości więź.