Terapia schematów, stworzona przez Jeffreya Younga, jest nowoczesnym podejściem terapeutycznym, które łączy elementy terapii poznawczo-behawioralnej, teorii przywiązania oraz psychodynamicznych koncepcji. Jednym z kluczowych elementów tej terapii są tzw. tryby schematów, które pomagają zrozumieć, jak nasze emocje i zachowania są kształtowane przez doświadczenia z przeszłości.
Czym są tryby schematów?
Tryby schematów to zmieniające się stany emocjonalne i wzorce zachowań, które uruchamiają się w odpowiedzi na określone sytuacje. Są one efektem tak zwanej aktywacji schematów, czyli głęboko zakorzenionych wzorców myślenia i odczuwania, które powstały na bazie naszych predyspozycji genetycznych oraz doświadczeń. Jeśli doświadczaliśmy głównie niedostatecznie zaspokojonych w dzieciństwie i okresie dorastania potrzeb, powstają tryby nieadaptacyjne, czyli takie, które używane w nadmiarze powodują cierpienie, choć wcześniej pełniły funkcje ochronne. Uaktywnienie powstałego na bazie niezaspokojonej potrzeby schematu sprawia, że przeżywany sytuację w tu i teraz w taki sposób, jakbyśmy odgrywali jakąś scenę subiektywnie trudnego emocjonalnie doświadczenia w dzieciństwie.
Rodzaje trybów schematów
- Tryby dziecięce
- Wrażliwe dziecko: Charakteryzuje się uczuciami smutku, lęku, samotności i bezradności. Osoby w tym trybie mogą czuć się opuszczone i niekochane.
- Złoszczące się dziecko: Objawia się silną złością i frustracją. Osoby w tym trybie mogą reagować impulsywnie i agresywnie na sytuacje, które postrzegają jako niesprawiedliwe.
- Niezdyscyplinowane dziecko/Impulsywne Dziecko: Przejawia się brakiem kontroli nad impulsami i trudnościami w odraczaniu gratyfikacji. Osoby w tym trybie mogą działać impulsywnie i nieodpowiedzialnie.
- Zależne Dziecko: Przejawia się w poczuciu nieradzenia sobie bez drugiej osoby i związanymi z tym trudnościami w podejmowaniu decyzji i aktywności
- Nieadaptacyjne tryby radzenia sobie
- Nadmierny Kompensator: Osoby w tym trybie starają się rekompensować swoje braki poprzez perfekcjonizm, wywyższanie, atak lub nadmierną kontrolę. Mogą być bardzo wymagające wobec siebie i innych oraz mieć skłonność do zachowań agresywnych
- Obrońca: Charakteryzuje się emocjonalnym wycofaniem i unikaniem trudnych sytuacji. Osoby w tym trybie mogą unikać konfrontacji i tłumić swoje emocje.
- Uległy Poddany/Bezradny Poddany: Osoby w tym trybie poddają się woli innych, rezygnując z własnych potrzeb i pragnień. Mogą czuć się bezsilne i zależne od innych.
- Tryby Krytyka
- Karzący Krytyk: Przejawia się wewnętrznym krytykiem, który deprecjonuje i karze za wyrażanie normalnych potrzeb i emocji. Osoby w tym trybie mogą być bardzo surowe wobec siebie.
- Wymagający Krytyk: Charakteryzuje się wysokimi wymaganiami i presją do bycia perfekcyjnym. Osoby w tym trybie mogą czuć, że nigdy nie są wystarczająco dobre.
- Krytyk Wywołujący Poczucie Winy:
- Tryb Zdrowego Dorosłego
- Zdrowy dorosły: Jest to tryb, który dąży do zaspokajania potrzeb w sposób adaptacyjny i zdrowy. Osoby w tym trybie potrafią radzić sobie z emocjami i trudnymi sytuacjami w sposób konstruktywny.
Jak tryby schematów wpływają na nasze życie?
Tryby schematów mają ogromny wpływ na nasze codzienne życie, relacje i samopoczucie. Nieadaptacyjne tryby mogą prowadzić do powtarzających się problemów emocjonalnych i trudności w relacjach z innymi. Jeśli na przykład funkcjonuje się głównie w trybie Impulsywnego Dziecka, łatwo o zachowania trudne z perspektywy osoby partnerskiej, takie jak krzyk czy grożenie odejściem, które często prowadzą do konfliktów i rozstań. Podobnie jeśli często jest się w trybie Strofującego Kontrolera, gdzie osoba partnerska czuje się przez nas stale oceniana i pilnowana, co może uruchomić poczucie niedopasowania lub frustracji i wyjścia ze związku. Analogicznie wygląda sytuacja w życiu zawodowym czy towarzyskim, gdzie równie łatwo o konflikty czy zwolnienia za względu na funkcjonowanie głównie w nieadaptacyjnych trybach.
Terapia schematów jako narzędzie zmiany
Terapia schematów oferuje skuteczne narzędzia do pracy z trybami schematów. Proces terapeutyczny obejmuje identyfikację aktywnych trybów, zrozumienie ich źródeł oraz naukę nowych, zdrowszych sposobów radzenia sobie z emocjami i sytuacjami życiowymi. Głównym celem terapii jest wydobycie i wzmocnienie trybów Zdrowego Dorosłego (Opiekuna) oraz Szczęśliwego Dziecka, nauka adekwatnego korzystania ze strategii radzenia sobie, mądre kierowanie trybami Krytyka, a także – a może nawet przede wszystkim – świadome bycie w tu i teraz, które pozwala na wybór zachowania wraz z akceptacją jego konsekwencji. Oznacza to, że mogę wybrać Samoukoiciela czy Perfekcjonistę, jednak ważne jest, by wiedzieć, dlaczego i po co. Zrozumienie i praca z trybami schematów to krok w stronę zdrowszego i bardziej satysfakcjonującego życia.
0 komentarzy